Historia Dużego Kościoła

Świątynia stojąca przy dzisiejszej ulicy Mickiewicza (przed wojną: Bärenweg) została wzniesiona w latach 1913 – 1916 w odpowiedzi na coraz wyraźniejszy wzrost liczby mieszkańców tej części miasta. Całkowity koszt tej inwestycji (cena wykupu placu oraz same prace budowlane) wyniósł 255 000 ówczesnych marek. Jej projektantem był profesor Technische Hochschule (dziś: Politechnika Gdańska), Herman Phlebs.

Położenie kamienia węgielnego pod budowę świątyni odbyło się 4 czerwca 1913 roku; jej otwarcie i poświęcenie zaś miało miejsce 31 lipca 1916 roku, a uroczystość tę uświetniła swoją obecnością para książęca: następca niemieckiego tronu Wilhelm wraz z małżonką Cecylią. Ta ostatnia zresztą ufundowała kościołowi m.in. chrzcielnicę oraz ozdobne Pisma Święte – jedno do odprawiania mszy, drugie do parafialnej kancelarii. Zapewne mając na uwadze powyższe, w środkowym oknie baptysterium (dziś miejsce, gdzie znajduje się kiosk parafialny, na prawo od głównego wejścia) umieszczono herb księżniczki – różany krzew obejmujący imiona dzieci książęcej pary. Niestety, detal ten nie przetrwał do naszych czasów.

Budynek wzniesiono w stylu neobarokowym, co odbiegało od tendencji, jaką obserwujemy na przełomie XIX/XX wieku w protestanckim budownictwie sakralnym, świątynie wznoszono bowiem przede wszystkim w stylu neogotyckim. Budynek jest jednopoziomowy, z galerią, chórem i piwnicą, długi na 43, szeroki na 25, a wysoki na 20 metrów. Bryła kościoła, która zdominowała okoliczną, podówczas jeszcze rzadką zabudowę, stała się trzecim – obok wież Lutherkirche (dziś: kościół garnizonowy pw. św. Piotra i Pawła) i Herz-Jesu Kirche (Kolegiata Najświętszego Serca Jezusowego) – znakiem charakterystycznym krajobrazu Wrzeszcza.

Dawny wystrój wnętrza świątyni różnił się od obecnego. Poza oczywistymi elementami, takimi jak obrazy świętych, inna była przede wszystkim kolorystyka. O ile dziś wnętrze kościoła zdominowane jest przez kolor żółty, beż i biel, to w czasach, gdy świątynia należała do protestantów, ściany oraz sufit były w przeważającej większości szaro-białe, zaś dekoracje czy detale architektoniczne – czerwone, matowoniebieskie, ciemnozielone i brązowe. Ściany na chórze prezentowały interesujące malowidła, sufit pokryty był gwiazdami, natomiast prezbiterium ozdobiono cenną majoliką z Kadyn. Najcenniejszym wyposażeniem świątyni, który można podziwiać i dziś, zdają się być organy datowane na lata 1915-1916 (prospekt neobarokowy, 27 głosów).

Kościół pod wezwaniem Świętego Andrzeja Boboli – Ojcowie Jezuici

Działania wojenne, prowadzone w Gdańsku w marcu 1945 roku szczęśliwie ominęły Christuskirche. Po opanowaniu Gdańska przez Armię Czerwoną, w świątyni urządzono przejściowy obóz dla jeńców niemieckich. Dość szybko, bo już 9 kwietnia świątynię wizytował polski zakonnik, jezuita Brunon Pawelczyk. Dwa dni później na stałe zamieszkał w kościele. Dzięki jego staraniom kościół przeszedł w ręce zakonu jezuitów i już 15 kwietnia 1945 roku nastąpiło oficjalne poświęcenie świątyni i jej otwarcie. 20 kwietnia Ojcowie Jezuici otrzymali od wojewody Stanisława Okęckiego zgodę na objęcie świątyni. 3 Maja 1945 roku w uroczystość Królowej Korony Polskiej odbyła się pierwsza uroczystość, która zgromadziła wiernych z całego Gdańska, organizacje ze sztandarami, wojsko i ówczesne władze.

W tym samym miesiącu przyszedł dekret od biskupa gdańskiego Karola Marii Spletta zezwalający na objęcie kościoła.12 lipca 1945 roku przybyły do parafii trzy pierwsze siostry Służebniczki Starowiejskie. 20 lipca tego roku odbyła się pierwsza wizyta ojca prowincjała Emila Życzkowskiego. 5 sierpnia po wyjeździe ludności i kapłanów niemieckich ojcowie objęli parafię w całości, włączając w to znajdujący się nieopodal niemiecki kościół katolicki dzisiaj nazywany Małym Kościołem. W latach 1945 do 1946 odbyły się: pierwsza Pasterka, Rezurekcja, I Komunia Święta dzieci, procesja Bożego Ciała oraz Bierzmowanie. 24 maja 1948 roku odbyło się uroczyste poświęcenie obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej.Kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli do dziś należy do zakonu jezuitów i jest główną świątynią parafii katolickiej św. Krzyża obejmującą swym zasięgiem większą część Dolnego Wrzeszcza (tzw. Duży Kościół, w odróżnieniu od kościoła pomocniczego św. Krzyża, zwanego Małym Kościołem).

Powyższy tekst jest zmodyfikowaną wersją artykułu autorstwa Jana Daniluka i Jarosława Wasielewskiego, jaki pierwotnie ukazał się na stronie internetowej www.dolnywrzeszcz.pl. Zachęcamy do zapoznania się z książką ww. autorów, poświęconą historii naszej dzielnicy, pt. „Dolny Wrzeszcz i Zaspa”(Wydawnictwo Oskar, 2012).